پيوست ۲: محرم در روستا

دوست و همكار گرامی من جناب آقای ابوالفضل جديدی با همكاری خانم فاطمه فئواديان مقاله جامعی در باره مراسم تعزيه و محرم در روستای طاق در هفته نامه كوير مورخه دوم بهمن ماه 1386 خورشيدی نوشته اند كه در ذيل عينا با اندكی دستكاری آورده شده است:
موقعيت جغرافيايی :
طاق به معنای تك معروف به طاق دامنكوه به مفهوم تك بودن در منطقه دامنكوه دامغان واقع شده است . اين روستا در شمال جاده دامغان به شاهرود در كيلومتر 12 شهر دامغان در كوهپايه های سلسله جبال البرزشرقی قرار گرفته و دارای آب و هوايی نسبتا معتدل در تابستان و زمستان ميباشد ودارای امكاناتی نظير : آب آشاميدنی سالم، برق ، مخابرات ، جاده آسفالت ، مدرسه ابتدايی و ... ميباشد .
تاريخچه روستا:
طاق چهار قلعه دارد ؟ ! كه از طرف شمال قلعه نو ، قلعه اصلی ، بالا قلعه ( كه در زبان عاميانه به آن بار قلعه ميگويند ) و پايين قلعه ؛ در وسط قلعه ( بار قلعه ) تپه بزرگيست به ارتفاع ده متر ، كه روی آن عمارت مجللی ساخته شده است و در دوره قاجار جايگاه ويژه ای داشته است ، يكی از خان های قاجار به نام - الله يار خان دولو- صاحب دهستانهای طاق ، بق و باد صبا ( كلاتو ) بوده و در اين عمارت سكونت داشته است ، وی از رجال بانفوذ و قدرتمند دوره فتحعليشاه و محمد شاه قاجار بوده است ( شرح اين عمارت در كتاب تاريخ و جغرافيای دامغان اثر مرحوم كشاورز آمده است ).
از ديگر مشاهير اين روستا در دوره قاجار – ميرزا محمد خان سپهسالار – صدر اعظم ناصر الدين شاه، بانی زير زمين مسجد جامع و علی آقای طاقی ميباشد ، از علی آقای طاقی پسران وی آقا بابا خان و حمزه خان ( حاكم دامغان ) بوده اند و از پسران آقا بابا خان فردی به نام اسد الله خان محتشم الدوله سر كرده سواران امير اعظم حاكم قومس در دوره قاجاريه است كه با ترور امير اعظم حاكم شاهرود شد و فردی با سواد و خوش خط بود .
محرم در روستای طاق :
چند روز قبل از محرم اهالی روستا آماده ميشوند و با سياه پوش كردن حسينيه و مسجد و كوچه های روستا به پيشواز عزاداری امام حسين ميروند و خانم ها نيز با تميز كردن اماكن مقدسه و مساجد و خانه ها از مهمانان و مدعوين حضرت ابا عبد الله پذيرايی مينمايند .
خانمها از اول محرم تا پايان صفر به مدت دو ماه صبحها در منازل مراسم روضه خوانی و نوحه خوانی دارند و به تعزيت حادثه كربلا ميپردازند كه اين مراسم زنانه به عشوری معروف ميباشد.
از شب اول محرم عزاداری در روستای طاق شروع ميشود و دسته سينه زنی برای آوردن منبر به خانه ای ميروند كه منبر در آنجا مستقر گشته ، و با نوحه خوانی و ذكر مصيبت اهل بيت منابر را به مسجد مياورند و از اينجا به صورت رسمی و نمادين مراسم محرم آغاز ميگردد .
تمام اهالی روستا به اضافه مهمانان و وابستگان آنها از دامغان و شهر های ديگر در دهه محرم مهمان سفره امام حسين ميباشند ، از مهمترين ويژگيهای اين مراسم نظم و انضباط دقيق وبرنامه ريزی شايان توجه برگزار كنندگان مراسم ميباشد ، برای نمونه مسئولين و مجريان مراسم محرم ( كه هريك از قبل كارشان برنامه ريزی و تعيين شده است ) با لباسهای بلند و مشكی و با احترام ويژه و اخلاص مثال زدنی به پذيرايی و خدمت رسانی به عزا دارا مشغول ميباشند و اين در حالی است كه هر كدام از اين عزيزان دارای شخصيت و جايگاه اجتماعی بالائی هستند اما در اين مراسم فروتنی و افتاده گی را پيشه گرفته اند ، و همچنين نقش زنان نيز در پشت صحنه در آماده كردن وسايل ، پاك كردن سبزی و برنج و شستن ظروف و كار های ديگر كه گاه به چشم نمی آيند قابل ستودن بوده و از مردان كمتر نيست .
مراسم در آوردن طوق :
در روستا ، در دهه محرم هر روز صبح يك طوق و بعد از ظهر نيز يك طوق بيرون آورده ميشود در اين مراسم اهالی روستا حين مداحی و سينه زنی به سمت منزل صاحب طوق حركت ميكنند و از سوی صاحب منزل خوش آمد گوئی شده و پذيرايی ميشوند و برای صرف غذا دعوت ميشوند سپس عزاداران با برداشتن طوق به سمت حسينيه روستا حركت ميكنند ، در حسينيه طوق كه از دو قسمت فلزی و دسته چوبی تشكيل شده است ابتدا تميز و مرتب شده و با پارچه ای سياه و سبز پوشيده و برافراشته ميشود .
( صبح روز اول محرم ، طوق سيد نورالله ميركمالی و بعد از ظهر طوقهای محمد ربيع زاده و خانواده بومی بيرون آورده ميشود ، ،در صبح روز دوم طوق از منزل عباس حمزه ای و بعد از ظهر از منزل سيد صادق ميركمالی و در صبح روز سوم طوق حاج سيد جليل مير كمالی و بعد از ظهر طوق علی اكبر آتشی و در صبح روز چهارم طوق خانواده اسكندر زاده و بعد از ظهر طوق نصرت الله ربيع زاده و در صبح روز پنجم طوق مرحوم حسن ملك محمدی و بعد از ظهر طوق خانواده شبانگرد و در صبح روز ششم طوق مرحوم حسين ربيع زاده و بعد از ظهر طوق سيد قاسم مير كمالی و حسن حمزه ای و در صبح روز هفتم طوق حسين فرج زاده و بعد از ظهر طوق رحمت الله زارعی و در صبح روز هشتم طوق مرحوم عباس محتشمی و بعد از ظهر طوق محمد صادق حمزه ای و در صبح روز نهم طوق مرحوم خليل الله شكاری و بعد از ظهر طوق حاجی طاقی و در دهم نيز طوقهای حاجی طاقی در صبح و حاج رضا آتشی در بعد از ظهر جامع ميشود ، لازم به ذكر است كه سنگينترين و بزرگترين طوق از مرحوم عباس محتشمی ميباشد كه به اعتقاد اهالی قديمی روستا توسط سيل از روستای آستانه به طاق آمده است و به همين دليل برخی اعتقاد ويژه ای به آن دارند و در اولين روز محرم آنرا با مراسم ويژه ای با پارچه های فاخر و ارزشمند ميپوشانند و همچنين چند سالی ميباشد كه صبح روز دهم آقايان زارعی و آتشی با پختن حليم و يا غذاهای ديگر به اهالی صبحانه ميدهند و زيارت عاشورا ميخوانند و در شب يازدهم محرم نيزعزاداران حسينی به وسيله دكتر سيد محمد مير كمالی اطعام ميشوند).
تعزيه در در روستای طاق :
تعزيه از مجموعه هنر های نمايشی است كه به خدمت انديشه های دينی و به خصوص حادثه عاشورا در آمده است ، حادثه پر سوز و دردناك كربلا و روايت تاريخ عاشورا در قالب شعر موزون و روان به صورت تعزيه در آمد تا همگان به خصوص عوام بتوانند درك راحت تر و ملموس تری از حادثه كربلا داشته باشند ،دامغان با داشتن گروههای تعزيه خوانی مانند گروه مرحوم حاج عباس فوادی ، مرحوم نظم آرا و مرحوم مربی ، زبان زد عام و خاص در اقصی نقاط كشور و به خصوص مناطق شمالی كشور بوده است ، بنابر سخنان نصر الله آتشی ( تعزيه گردان و بانی حسينيه جديد روستا ) تاريخ اجرای تعزيه در اين روستا حداقل به يكسد و پنجاه سال پيش ميرسد و از اساتيد و تعزيه گردانهای سابق روستای طاق ميتوان از مرحوم شيخ عباس ربيع زاده ، مرحوم مشهدی محمد حسن ربيع زاده ، مرحوم ملا حسين گلشنی ( كه از اهالی چهارده دامغان بوده و در طاق ازدواج و فوت كرده )و مرحوم سيد آقای مير كمالی را نام برد .
از نسل جديد تعزيه خوانها ميتوان از مخالف خوانها آقايان : ابوالقاسم زارعی ، جعفر جزء محتشمی ، سيد رضی مير كمالی و رمضانعلی ملك محمدی و از موافق خوانها آقايان : نصر الله آتشی ، حاج رضی الله آتشی ، علی و مهدی و غلام فرج زاده ، صادق آتشی ، كمال و جمال محتشمی و غلامعلی صدقی را نام برد .
در روستای طاق برنامه تعزيه خوانی از روز اول محرم به شرح زير ميباشد : روز نخست تعزيه متوكل عباسی ، روز دوم تعزيه حجة الوداع ، روز سوم تعزيه عقيل ، روز چهارم تعزيه حبيب ابن مظاهر و مسلم ابن عوسجه ، روز پنجم تعزيه شاهچراغ ، روز ششم تعزيه عابس ، روز هفتم تعزيه حضرت عباس ، روز هشتم تعزيه مسلم ابن عقيل ، روز نهم تعزيه علی اكبر و روز دهم تعزيه امام حسين .
مراسم تعزيه خوانی در سه سال اخير دچار تغييراتی شده است به طوری كه قبل از سال- 1383- تعزيه بعد از ظهر خوانده ميشد و سپس نماز جماعت و پس از مداحی ، سينه زنی، و روضه خوانی و سخنرانی و با اطعام عزاداران مراسم نيز با سينه دوره در شب به پايان ميرسيد ، اما هم اكنون تعزيه خوانی در شب بر گزار ميگردد .
حسينيه جديد روستا از سال 1361 به اين طرف با زير بنای نزديك به يك هزار متر مربع در دو طبقه ساخته شده و هنگام تعزيه و مراسم ديگر خانمها در طبقه دوم و آقايان در طبقه اول دور حسينيه مينشينند و تعزيه خوانان نيز در محوطه طبقه نخست حسينيه به اجرای مراسم شبيه گردانی ميپردازند .
مراسم روز هشتم و نهم محرم :
به رسم ديرينه برای الفت و وحدت و عرض تسليت اهالی روستای طاق از سوی اهالی روستای بق دعوت ميشوند و اهالی روستای طاق از صبحدم روز هشتم با نظم و ترتيب خاص به سوی روستای بق حركت ميكنند و با مداحی و ذكر صلوات و يا حسين خبر حركت قافله هيئت عزاداران حسينی به گوش ميرسد و همه از مرد و زن و كوچك و بزرگ همراه هيئت به صورت خاصی حركت ميكنند مردان مسن در جلوی دسته و جوانان و ميانسالان سينه زن و زنجير زن در عقب دسته حركت كرده و در نزديك روستای بق توقف ميكنند و در اين هنگام بين دو دسته ، دو نفر نماينده از دو روستا اشعاری موزون به صورت سوال و جواب رد و بدل ميكنند كه اين اشعار به صورت زير است :
مهمان : تو ای سخنور سلام عليكم تو را نطق پرور سلام عليكم
رسيديم در تكيه گاه حسين عزيزان و ياران سلام عليكم
ميزبان: تو علمدار حسينی علم از كيست بگو ديده گريان حسينی علم از كيست بگو
خاصه اهل عزا سينه زن و تعزيه گردان همه گريان حسينيم علم از كيست بگو
مهمان : عباس سرور و سالار ما چه شد ؟ با من بگو برادر علمدار ما چه شد ؟
گريان چرا تمام عالم واژگون شده آخر بگو برادر علمدار ما چه شد؟
ميزبان : شنيدم آنكه از آسمان آمد كه از صلابت آن چرخ در فغان آمد
بيا و ناله كن ای ذاكر امام حسين كه چشم جن و ملك زين عزا به جان آمد
مهمان: اگر اجازه ميدهی ای ذاكر خاص حسين سنگ زن يا سينه زن داخل شويم با شور و شين
ميزبان : مرخصيد كه بيائيد در تكيه گاه حسين سنگ زن يا سينه زن داخل شويد با شور و شين
شب عاشورا :
در بيرون روستای طاق مسجدی به نام مسجد بلال وجود دارد كه جهت احترام و ياد كردن از درگذشته گان ، اهالی روستا با مداحی و سينه زنی در آنجا حضور مييابند و سپس در اطراف روستا چرخی زده و به زينبيه و در نهايت به حسينيه روستا باز ميگردند .
يازدهم محرم :
در دامغان روز يازدهم محرم هيئتهای عزاداری از كليه روستاها با تمامی امكانات به شهر ميايند و در دسته جاتی منظم حين عزاداری به سمت فردوس رضا( گورستان دامغان ) حركت ميكنند ، اهالی روستای طاق نيز به رسم ديرينه از طلوع آفتاب روز يازدهم محرم آماده ميشوند و با هيئت سينه زنی و زنجير زنی خود را به حسينيه حضرت ابوالفضل دامغان می رسانند و مراسم را از آنجا به همراه عزادارا ن روستاهای ديگر به سمت فردوس رضا آغاز ميكنند ، در اين روز پس از پايان مراسم كه تا ظهر روز يازدهم به طول ميانجامد اهالی ساكن روستا در منازل حاج نصرالله آتشی و مرحوم حاج عبدالحسين فرج زاده و وديگر طاقيهای ساكن دامغان اطعام ميشوند و پس از صرف ناهار به روستای خود باز ميگردند .